Obręcze, szprychy i piasty – to trzy elementy, których harmonia decyduje o jakości kół rowerowych. W tym artykule przenikniemy tajemnicę każdego z tych komponentów, odkrywając, jak ich współpraca wpływa na użytkowanie.
Z technicznego punktu widzenia, celem każdego profesjonalnego wheelbuildera jest budowa kół łączących trzy kluczowe cechy:
- trwałość – wytrzymałość na uderzenia oraz niepodatność na rozcentrowanie,
- sztywność – pewność prowadzenia w zakrętach, minimalizacja utraty energii z napędu,
- waga.
Nie sztuką jest zbudować ekstremalnie lekkie koła, które złożą się na pół przy pierwszej przeszkodzie. Tak samo łatwo stworzyć komplet będący bardzo wytrzymał i sztywny, ale również ciężki. Dobre koła to nie tylko kompromis tych trzech czynników – bardzo ważnym aspektem jest również docelowy użytkownik (przede wszystkim jego waga i styl jeżdżenia) oraz przeznaczenie kół.
Do dyspozycji jest cały arsenał części różnych producentów – różne profile i materiały obręczy, szprychy proste, cieniowane, aero, czy w końcu piasty pod szprychy j-bend i straight-pull. Rozumiejąc wpływ każdego z tych komponentów jesteśmy wspólnie w stanie dobrać kombinację szytą na miarę dla Ciebie.
W dużym uproszczeniu:
- wyższy profil obręczy zwiększa sztywność, ale podnosi masę,
- szerszy profil obręczy zwiększa wytrzymałość, ale podnosi masę,
- większy przekrój szprych i ich ilość zwiększają wytrzymałość i sztywność koła, ale podnoszą masę,
- większa średnica i szersze rozstawienie kołnierzy piasty zwiększają sztywność, ale podnoszą masę (choć zazwyczaj nieznacznie),
- aluminiowe nyple obniżają masę, ale są bardziej podatne na korozję (a więc mogą zmniejszać trwałość).
Znając wstępnie te zależności dokonuje się wyboru odpowiednich elementów i przystępuje do zaplotu.
Zaplatanie koła
Najczęściej stosowanym wzorem jest zaplot na 2 lub 3 krzyże. To znaczy, że każda szprycha krzyżuje się z innymi w dwóch lub trzech punktach. Jest to metoda zapewniająca odpowiedni kompromis między sztywnością a podatnością na rozcentrowywanie kół. Sporadycznie spotyka się koła zaplecione na słoneczko (czyli 0 krzyży). Jest to jednak zaplot o bardzo niskiej sztywności i zaleca się go jedynie do przednich kół w rowerach szosowych.
W trakcje zaplotu bardzo ważnym elementem jest przygotowanie szprych – począwszy od obliczenia ich odpowiedniej długości, po przygotowanie gwintów i nypli do montażu. Aby zabezpieczyć drobne gwinty nypli i szprych, w Pracowni Ogniwo stosuję gotowany olej lniany (boiled linseed oil), który działa w sposób zbliżony do kleju do gwintów, jednak jego czas schnięcia jest wyraźnie dłuższy. W przypadku kół karbonowych nyple są dodatkowo smarowane na powierzchni styku z obręczą.
Wstępne centrowanie
Po montażu wszystkich szprych należy dokonać wstępnego ich naciągnięcia do około 50-70% docelowego naprężenia i wycentrować koło. Na tym etapie należy rozpocząć kontrolę geometrii koła w trzech płaszczyznach:
- osiowość (czy oś obręczy pokrywa się z osią piasty, tj. czy koło nie jest „przeciągnięte” na którąś ze stron),
- bicie boczne (jak bardzo obręcz wychyla się na boki podczas obrotu),
- bicie góra-dół (analogicznie jak wyżej, w płaszczyźnie góra-dół).
Przy jednoczesnym kontrolowaniu powyższych czynników należy po kolei napinać szprychy aż do osiągnięcia docelowego naprężenia. Napięcie szprych mierzy się tensiometrem.
Na krótko przed uzyskaniem docelowego naprężenia należy rozpocząć proces układania lub rozprężania koła. Polega on na chwilowym zwiększeniu napięcia szprych w celu odpowiedniego ułożenia wszystkich komponentów względem siebie. Po takim ułożeniu koło ulegnie rozcentrowaniu – należy ponownie je wycentrować i powtarzać proces naprężania i centrowania aż do czasu, gdy kolejne napinanie szprych nie będzie powodowało zmiany geometrii koła. Jeśli ten etap zostałby pominięty, koło uległoby rozcentrowaniu już po przejechaniu pierwszych metrów, a może nawet po montażu opony!
Napięcie szprych
Kiedy koło jest już ułożone, należy w taki sposób ustawić napięcie szprych, aby było ono jak najbliższe sobie na całym obwodzie koła. Z uwagi na geometrię piast (zwłaszcza tylnych, gdzie kołnierz od strony napędu jest zdecydowanie bliżej środka piasty niż drugi), napięcie szprych będzie różne po obu stronach koła. Naprężenie powinno być możliwie równe po każdej ze stron. Dopuszczalne są różnice do 20%, natomiast w Pracowni Ogniwo koła zaplatane są z dokładnością do 10%.
Certyfikat budowy
Kiedy koła są już zaplecione, każdy komplet dostaje swój unikalny dokument zawierający informacje na temat wykorzystanych części, długości szprych, masy, napięcia szprych oraz tolerancji geometrii. Jest to potwierdzenie jakości zbudowanego kompletu, pod którym składam osobisty podpis. Ponadto, certyfikat zawiera wskazówki dotyczące serwisu i doboru opon.
Budowa kół to skomplikowany proces wymagający wiedzy, doświadczenia, odpowiednich narzędzi i czasu. Jeśli wciąż zastanawiasz się gdzie zbudować swój następny komplet – zapraszam do kontaktu!